http://www.buali.ir/buali_content/media/image/2021/09/2799_orig.jpg?t=637667946280669956

 

 دریافت فایل مقاله

دریافت فایل صوتی

مشاهده فیلم در آپارات (دانلود)

 

نویسندگان اروپایی ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان می‌دانند

دکتر نجفقلی حبیبی - هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی‌سینا

چهارشنبه ۱۴۰۰/۴/۹

 

هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی‌سینا با همکاری مرکز فرهنگی شهر کتاب و بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا در روز چهارشنبه ۹ تیر برگزار شد. این نشست به سخنرانی دکتر نجفقلی حبیبی با موضوع «تاملی در قانون ابن‌سینا» اختصاص داشت. این درس‌گفتار به صورت مجازی از اینستاگرام شهر کتاب پخش شد.

 

کتاب «قانون» یکی از کتاب‌های ابن‌سینا در زمینهٔ پزشکی‌ است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد و پس از کتاب مقدس، دومین کتابی که در اروپا به چاپ رسید، کتاب قانون ابوعلی‌سینا بود. حتی در دوران کنونی نیز به عنوان بخش مهمی از طب کهن در مهم‌ترین مراکز و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. اصل کتاب به زبان عربی نوشته شده‌است که چند صد سال به عربی تدریس می‌شد و سرانجام عبدالرحمن شرفکندی (هَه ژار) آن را به زبان فارسی ترجمه ومنتشرشده است.در سال های اخیر نیز دکتر نجفقلی حبیبی پژوهشگر فلسفه اسلامی قلم به تصحیح این کتاب برداشته است که تاکنون کتاب اول ودوم قانون به همت انتشارات بنیادابوعلی‌سینا انتشاریافته است.کتاب اول در باب کلیات طب است. کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد.

 

آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر نجفقلی حبیبی در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

 

کتاب «قانون» یکی از کتاب‌های ابن‌سینا در زمینه پزشکی‌ است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد. کتاب اول در باب کلیات طب است. کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد. تقسیم‌بندی‌های ابن‌سینا در کتاب قانون بر مبنای فصل نبوده است بلکه بر مبنای کتاب بوده و در آن روزگاران به جای جلد اول می‌گفتند کتاب اول و این سنت بعد از ابن‌سینا نسخ شده است. در آن روزگار دیگر کسانی نیز که کتاب‌ نوشته‌اند به جای کلمه جلد از الکتاب استفاده می‌کردند و الکتاب الاول یعنی جلد اول کتاب قانون. قانون ابن‌سینا در پنج کتاب تقسیم‌بندی شده است، کتاب اول کلیات است که به مباحث اصلی و علم طب پرداخته و تقسیمات و موضوعاتی که در این علم به کار رفته بررسی می‌کند و بعضی مباحث را مطرح می‌کند و پیش‌درآمدی در کل علم طب است، حکم مقدمه را هم در بعضی مسایل و موضوع دارد.

 

پیش از ابن‌سینا نیز ابوسهل مسیحی ـ استاد ابن‌سینا که بعدها ابن‌سینا به مراتب در فضل از او بالاتر می‌رود ـ نیز کتابش را به شکل ابن‌سینا تقسیم کرده است. قانون اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد به لحاظ این‌که در دایره علوم پزشکی کتاب جامعی است و دیدگاه‌های مختلفی که در آن روزگار وجود داشته ثبت کرده و توضیح داده و سپس جمع‌بندی نهایی کرده است. در این کتاب ابن‌سینا ابتکاراتی در قانون و تنظیم مباحث به‌کار برده است و به همین دلیل کتاب به سرعت در زمان خودش مشهور شد و مورد توجه قرار گرفت و در سراسر جهان اسلام اعتبار یافت. بعد از حدود ۱۵۰ سال در اروپای آن روز هم که بحث‌ طب آغاز می‌شود و کتاب قانون به عنوان کتاب درسی دانشگاه‌های اروپا مطرح می‌شود و تا قرن هفدهم نیز در دانشگاه‌های گوناگون اعتبار داشته است. مدتی این کتاب فراموش شد اما اکنون دوباره طب سنتی مطرح شده و کتاب قانون باز هم اعتبار خود را کسب می‌کند.

 

ابن‌سینا راه خرافه را در حوزه طب بست

ابن‌سینا موفق شد طب را سامان بدهد. در آن روزگار خرافات در امر پزشکی بسیار رایج بوده و ابن‌سینا کوشش کرده است راه خرافات را در حوزه پزشکی ببندد و در این مورد بسیار کوشش کرد. از کارهای دیگر ابن‌سینا این است که نسبت به زدودن خرافات تلاش و در آگاهی‌بخشی به مردم کوشش کرد. وی به جزئیات مسایلی که خانواده‌ها در مسایل پزشکی با آن مواجه بودند توجه می‌‌کند و به مسایل بسیاری تذکر می‌د‌‌هد، از این جهت ابن‌سینا به مردم و جهان و تاریخ کمک کرده است و به قول برخی نویسندگان اروپایی بزرگترین و مشهورترین دانشمند جهان در تمام دوره‌ها تلقی می‌شود و این لقب بسیار مهمی برای وی است.

 

ابن‌سینا چندین کتاب در طب دارد و می‌کوشیده طب را به مردم بیاموزد و حتی به شعر هم آن را درآورده تا دانشجویان بتوانند راحت‌تر مسایل را یاد بگیرند. وی علاقه‌مند بوده آموزش‌ها توسعه یابد. کتاب قانون که علم طب را جمع کرده است این نیست که همه از خود ابن‌سینا باشد، کسانی پیش از ابن‌سینا مثل ارسطو، جالینوس، حنین بن اسحاق، زکریای رازی، ابوسهل مسیحی و علی‌بن عیسی اهوازی که صاحب کتاب کامل الصناعه الطبیه معروف به طب ملکی است پیش از ابن‌سینا می‌زیستند و ابن‌سینا از منابع آن‌ها استفاده کرده است. ابوسهل مسیحی نیز استاد ابن‌سینا بوده؛ پیرمردی که ابن‌سینا در کودکی از وی طب آموخته است. مهمترین نقشی که می‌توان بعد از قانون قائل شد این است که بُعد علمی را در پزشکی تقویت کرد و راه خرافات را در حوزه پزشکی به حد زیادی بست، اکنون نیز در حوزه پزشکی خرافات وجود دارد اما او کوشید در کتاب قانون نشان می‌دهد بسیار دوستدار سلامت مردم است و می‌خواهد انسان‌ها سالم زندگی کنند و تمام اتفاقات و حوادث و پیشامدهای زندگی که می‌توانسته عامل بیداری مردم شود، توضیح بدهد.

 

مزاج‌شناسی مساله اولیه قانون ابن‌سینا است

ابن‌سینا در کتاب اول قانون بحث‌های مفصلی درباره آب مطرح می‌کند که اگر در مواقعی مردم گرفتار شدند چطور آب را بجوشانند که قابل خوردن باشد. در موارد دیگری نیز ابن‌سینا این کوشش‌ها را به‌کار برده و به این مسائل توجه خاص می‌دهد که انسان‌ها زندگی بهتری داشته باشند. کتاب اول قانون از نظر شکل در چهار قسمت یا فن تقسیم شده است و هر فنی ممکن است چند تقسیم‌بندی فرعی دیگری داشته باشد. بنابراین طب را تعریف کرده و موضوعاتی که در طب مطرح شده مورد بحث قرار داده است. همان طور که در فلسفه پایه جهان بر اساس اسفار اربعه (آب- باد- خاک- آتش) است، ابن‌سینا به بحث مزاج می‌رسد و به چهار حالت‌هایی که در جسم و بدن انسان وجود دارد، می‌پردازد که اگر این مزاج در بدن یکی افزایش پیدا کند و تعادل نداشته باشد انسان دچار بیماری می‌شود. اگر ترکیب مزاج‌ها متعادل باشد انسان در سلامت کامل وجود دارد.

 

بحث مزاج یکی از مسائل مهم و اولیه قانون ابن‌سینا است. بعد از مزاج به اخلاط می‌رسد؛ اخلاط اربعه که شامل دم، صفرا و سودا و بلغم که جزو پایه‌های اولیه ساختمان بدن آدمی است که بحث بسیار مفصلی را مطرح می‌کند. سپس به قسمت‌های قوای بدن می‌رسد و آن‌گاه به مساله اجزای بدن از استخوان، گوش، خون و پوست می‌پردازد و به فن بعدی می‌رسد که آن هم درباره ساختمان و اجزای بدن است. در بحث فن سوم به حفظ الصحه می‌رسد که به بهداشت ترجمه می‌شود و یکی از بخش‌های بسیار مهم قانون ابن‌سینا است که به بهداشت مربوط می‌شود. وی در بهداشت مسایل مختلف زندگی که مورد توجه مردم و نیاز جامعه انسانی بوده می‌پردازد و بحث‌های مختلفی را ارایه می‌دهد و سپس مسایل آب و هوا و مسکن و غذا را مطرح می‌کند زیرا بسیار مهم است و سپس به بیماری‌های آن اشاره می‌کند.

 

ورزش و بهداشت مسائل مهم در کتاب قانون است

بهداشت در حفظ صحه تمام چیزهایی است که به سلامت انسان مربوط است و هر چیزی که کمک می‌کند انسان سالم باشد در طب مورد توجه قرار گرفته است و ابن‌سینا نیز به آن توجه کرده است مثل خواب و بیداری و حتی شکل خوابیدن که اهمیت بسیاری دارد. از جمله مسایلی که ابن‌سینا مطرح می‌کند مساله آب است که آب یکی از مسایل مهم و مورد نیاز بدن است و اگر مشکلاتی داشته باشد موجبات بیماری‌های سختی‌ را فراهم خواهد کرد. یکی از مسایل مهمی که در کتاب قانون مطرح می‌شود غذا است. ابن‌سینا به لحاظ طبی مساله مسکن را مورد توجه قرار داده است که محیط زندگی و خانه و شهر چه آب و هوایی داشته باشد.

 

مساله محیط و مسکن تاثیر بسیار زیادی دارد و بحث‌های مفصلی در این باره ارایه می‌دهد که خانه‌ها به سوی شمال یا جنوب قرار بگیرد یا در جریان شرق و غرب باشد یا به طرف کوهستان باشد یا جایی که هوا جریان دارد، مساله مسکن بسیار مورد توجه در طب آن روزگار است. کلیه محیط زندگی مورد توجه ابن‌سینا است که چگونه خانه‌ها را بسازند و درها و پنجره‌ها چگونه باشد که هوا در آن رفت و آمد داشته باشد. نوع لباس بسیار مورد توجه اوست و در محیط‌های مختلف آب و هوایی لباس‌ها باید چگونه باشد. همچنین یکی از مسایلی که ابن‌سینا مطرح می‌‌کند ورزش است که باید بیشتر به آن توجه کرد.

 

کتاب اول قانون در عین اینکه مقدمه‌ای بر طب و کل کتاب قانون است اما مسایل کلان و اصلی و مهم را در حوزه بهداشت، شناخت بدن و... مطرح می‌کند. تعریفی که ابن‌سینا از ورزش ارائه می‌دهد امروز هم همان‌طور دست نخورده باقی مانده است. آنچه در قانون آمده و ابن‌سینا بیان می‌کند این است که ورزش جنبش ارادی است که به تنفس زیاد و پیاپی منتهی می‌شود. از نظر ابن‌سینا پیاده‌روی آهسته که به این حالت منتهی نمی‌شود ورزش نیست. ابن‌سینا معتقد است اگر ورزش کنیم از هر معالجه‌ای بی‌نیاز می‌شویم و احتیاجی به طبیب و معالجه نخواهیم داشت. ورزش‌ها بسیار مختلف و متنوع هستند و ابن‌سینا از ورزش‌هایی که نام می‌برد کشتی است که در ایران سابقه طولانی دارد، تند راه رفتن را مورد توجه قرار می‌دهد، تیراندازی و دویدن که امروز نیز وجود دارد.

 

تغییر فصل و تاثیر آن بر بدن انسان از دیدگاه ابن‌سینا

تیراندازی با کمان و پرش به بالا و آویزان شدن از بالا که بدن به طرف پایین کشیده شود نوع دیگری از ورزش‌هاست که بیان می‌کند. شمشیربازی نیز یکی از ورزش‌هایی است که ابن‌سینا بیان می‌کند و همچنین پس و پیش حرکت دادن پاها. برخی از ورزش‌هایی که ابن‌سینا از آن نام می‌برد نرم و برخی ورزش‌ها سخت هستند از جمله ورز‌ش‌هایی که عنوان می‌کند الاکنگ بازی است. قایق سواری ورزش دیگری است که ابن‌سینا نام می‌برد، همچنین اسب و شترسواری نیز در کتاب قانون آمده است. دویدن به عقب، بازی با نیزه، بازی با توپ، انواع زورآزمایی‌هایی با طرف مقابل که بازی دوطرفه است و انواع زورآزمایی‌هایی مثل کشتی را مورد توجه قرار می‌دهد.

 

این طبیب سرشناس ورزش‌هایی که برای سینه و اعضای تنفس مفید است بیان می‌کند و می‌گوید هر عضوی ورزش خاص خود را دارد و برای تک تک اعضای بدن ورزشی را مطرح می‌کند و در باب کلی ورزش هم می‌گوید باید به مساله غذا توجه شود و با شکم گرسنه ورزش کنید. در باب ورزش‌ها، ورزش‌هایی را می‌گوید که امروزه متداول است مثل آفتاب گرفتن که اکنون نیز انجام می‌شود و کنار دریا لای ماسه‌ها پنهان شدن نیز مطرح شده است و توضیحات لازم و مفید داده است که این کار بسیار خوب است. ابن‌سینا در بخش ورزش در هیچ چیزی کوتاه نیامده و درباره این مسائل سخن گفته است.

 

ابن‌سینا فصل و تغییرات فصول را مطرح می‌کند و از تاثیرات تغییر فصول بر بدن انسان می‌گوید و ممکن است بر مساله بیماری‌ها نیز نقش داشته باشد. ابن‌سینا روی مساله هوا اهمیت ویژه‌ای قائل شده است. تغییرات آب و هوا ممکن است بر بیماری‌ها هم نقش داشته باشند. مساله مسکن و خانه‌سازی از نظر ابن‌سینا در بخش پزشکی جای گرفته است و این‌که ساختار شهر باید از چه مناظری مورد توجه قرار بگیرد. این‌که امروزه بحث بهداشت‌ خانه‌ها در شهرسازی اهمیت داده می‌شود یا خیر؟ مساله مهمی است که باید به آن اندیشید. مساله غذا هم مهم است که چه باید خورد و چه چیزی نوشید. آب باران و آب چاه و قنات بسیار مورد توجه ابن‌سینا است. ابن‌سینا راه‌ها و روش‌های متعددی برای تصفیه آب داده است که چگونه آب را تصفیه کنیم به‌ویژه در مسافرت‌ها که آب‌ها آلوده بوده است.

 

سازماندهی و دسته‌بندی طب هنر ابن‌سینا است

وی بحث مفصلی درباره خواب و بیداری دارد که چه میزان بخوابیم. در باب ماساژ بدن نیز توضیحاتی دارد که بسیار مهم است، استحمام و حمام رفتن را مطرح کرده است و شست‌وشوی با آب سرد. بحث‌های بهداشت بدن در کتاب اول قانون بسیار مفید و خواندنی است و هیچ چیزی کهنه نشده است و امروزه هم در دنیا وجود دارد. مساله‌ای که در قانون ابن‌سینا به آن اهمیت داده شده است، بهداشت و تندرستی و تربیت کودک و مادران حامله است که وضع حمل آن‌ها نزدیک است، این‌که پس از تولد نوزاد ناف کودک را چگونه ببرند و بدنش را شست و شو دهند و چطور قنداق کنند و محیط خواب نوزاد را فراهم کنند. به مساله شیر دادن بسیار اهمیت می‌دهد و می‌کوشد مادران را متقاعد کند که خودشان به بچه شیر بدهند. اینقدر شرایط را سخت می‌کند که مادرها دایه نگیرند و خودشان به بچه شیر بدهند. ۲۵ شرط برای دایه قرار می‌دهد تا مادرها پشیمان شوند دایه بگیرند.

 

ابن‌سینا بحث مهمی درباره تدبیر آدم‌های پیر و سالمندان دارد که زندگی متفاوتی با بقیه دارند که راه چاره برای نگهداری این دسته از افراد چیست؟ طبی که ابن‌سینا متولی آن است و خودش هم آن را از دیگران گرفته و از چند کتاب پیش از خود بهره‌برداری کرده نامش طب طبیعی است و این طب نشان می‌دهد از قرن‌ها پیش بشر روی آن تلاش کرده و تجربه آموخته و هنر ابن‌سینا این است که طب را سازماندهی و دسته‌بندی کرده و برای یاد گرفتن منظم کرده است.

 

قانون کتاب درسی دانشگاه‌های اروپا بوده است

کتاب قانون به سرعت در قرن یازدهم میلادی وارد موسسات آموزشی و علمی اروپا شده و به زبان‌های لاتین ترجمه می‌شود و وقتی صنعت چاپ به‌وجود می‌آید بعد از انجیل و قرآن سومین کتاب قانون ابن‌سینا است زیرا مورد نیاز طب و جامعه بوده است و این اهمیت قانون را می‌رساند. کتاب ابن‌سینا مورد توجه دانشگاه‌های غرب قرار گرفته و کسی منکر این نیست که در اروپا قانون کتاب درسی بوده است.

 

اروپاییان بعد از مطالعه قانون و وارد شدن به بحث‌های اندیشه مسلمانان در بین خودشان کسانی پیدا می‌شوند که اجتهاد می‌کنند و صاحب نظر می‌شوند و کتاب‌هایی می‌نویسند که ترکیب کتاب‌های خودشان با مسلمانان است و ۴۰ درصد از مباحثات ابن‌سینا استفاده می‌کنند. در قرن هفدهم یکی از پزشکان اروپایی از این‌که چرا ما باید این طب را از شرقی‌ها بگیریم شاکی بوده جشنی می‌گیرد و کتاب قانون را در آتش می‌اندازد و می‌سوزاند زیرا این کتاب برایش مشکلاتی را ایجاد کرده است و این نشان می‌دهد چقدر این کتاب در فرهنگ اروپایی‌ها موثر بوده است.

 

در سال‌های اخیر کتاب قانون بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و طب سنتی در ایران توجه زیادی را به خود جلب کرده است فقط استاد متخصص فهم قانون تقریبا کم شده است و کمتر کسانی هستند که در واقع به این مساله و دانش و طب کتاب‌ها اشراف بیشتری داشته باشند. من بر اساس نسخه‌های قدیمی سعی کردم متن را از روی نسخه‌های قدیمی تصحیح کنم کتاب اول از چاپ درآمده و مورد استفاده است و کتاب دوم نیز اخیرا منتشر شده که درباب گیاهان دارویی است. ما باید ارزش دانشمندان خود را بدانیم. ابن‌سینا یکی از بزرگترین آن‌هاست هم در طب، اخلاق، فلسفه و مسایل مختلفی که در کتاب‌هایش موجود است.

 

ابن‌سینا در پایان‌بندی کتاب اول قانون به چند معالجه می‌پردازد. مثل خون گرفتن، حجامت کردن، زالو انداختن و برای شکستگی بدن راهکارهایی ارائه می‌دهد و در برخی معالجات بدن را می‌سوزاند. ابن‌سینا در سن کم طب آموخته است و بر این باور است که طب دانش سختی نبوده است و بسیار زود یاد گرفته است. وی از استادان خود نام برده است و از ابوسهل مسیحی می‌گوید و زمانی که از دست غزنویان فرار کرده و به سمت ایران می‌آیند در بیابان‌ گیر می‌کنند و استاد می‌میرد و ابن‌سینا وی را در بیابان دفن می‌کند. ابن‌سینا شاگردهای بسیاری تربیت کرده که بعد از او مطرح هستند.

 

 

 

 

http://www.buali.ir/buali_content/media/image/2021/09/2786_orig.jpg?t=637667832844593734

روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا

 

 

 

 http://www.buali.ir/buali_content/media/image/2021/09/2800_orig.jpg?t=637667946393756413

 

دریافت فایل مقاله

دریافت فایل صوتی

مشاهده فیلم در آپارات (دانلود)

 

ساماندهی گیاهان دارویی در قانون ابن‌سینا ستودنی است

دکتر نجفقلی حبیبی - نوزدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی‌سینا

چهارشنبه ۱۴۰۰/۴/۱۶

 

نوزدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی‌سینا با همکاری مرکز فرهنگی شهر کتاب و بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا در روز چهارشنبه ۱۶ تیر برگزار شد. این نشست به سخنرانی دکتر نجفقلی حبیبی با موضوع «تاملی در قانون ابن‌سینا» اختصاص داشت. این درس‌گفتار به صورت مجازی از اینستاگرام شهر کتاب پخش شد.

 

کتاب «قانون» یکی از کتاب‌های ابن‌سینا در زمینهٔ پزشکی‌ است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد و پس از کتاب مقدس، دومین کتابی که در اروپا به چاپ رسید، کتاب قانون ابوعلی‌سینا بود. حتی در دوران کنونی نیز به عنوان بخش مهمی از طب کهن در مهم‌ترین مراکز و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. اصل کتاب به زبان عربی نوشته شده‌است که چند صد سال به عربی تدریس می‌شد و سرانجام عبدالرحمن شرفکندی (هَه ژار) آن را به زبان فارسی ترجمه ومنتشرشده است.در سال های اخیر نیز دکتر نجفقلی حبیبی پژوهشگر فلسفه اسلامی قلم به تصحیح این کتاب برداشته است که تاکنون کتاب اول ودوم قانون به همت انتشارات بنیادابوعلی‌سینا انتشاریافته است.کتاب اول در باب کلیات طب است. کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد.

 

آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر نجفقلی حبیبی در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

 

قانون یک کتاب پنج جلدی است. در آن زمان مرسوم بود به جای جلد، کتاب بگویند. بنابراین کتاب اول یا کتاب دوم همان جلد اول و دوم است. کتاب اول در باب کلیات طب است، کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد. کتاب سوم در باب تشریح بدن و بیماری‌های هر بخش از نوک سر تا نوک پنجه‌های پا است که هم تشریح و هم تمام بیماری‌هایی که ممکن است در این قسمت‌ها عارض شود مورد بحث قرار می‌گیرد. در کتاب چهارم هم بخشی دیگر از بیماری‌ها مطرح می‌شود و در کتاب پنجم که کتاب کوچکی است داروهای ترکیبی بیان می‌شود. ابن‌سینا بیشتر داروهایی که خودش ساخته، در این کتاب مطرح می‌کند و داروهایی را که از دیگران است مشخص می‌کند و داروهایی که خودش ساخته را با نسبت دادن به خودش بیان می‌کند.

 

کتاب اول و دوم قانون به همت انتشارات بنیاد ابوعلی‌سینا انتشار یافته است. کتاب اول در باب کلیات طب است کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد. اکنون کتاب سوم را آغاز به کار کردم زیرا بسیار مفصل است و قرار است کتاب چهارم و پنجم را در یک جلد تصحیح کنم. در این کتاب داروهای گیاهی ابن‌سینا مطرح می‌کند آمده است و در جایی می‌گوید من خودم درباره داروهای گیاهی کار نکردم بلکه آنچه دیگران گفته بودند به دست آوردم. بعضی از بزرگان متاسفانه با نهایت بی‌ادبی در بعضی جاها نسبت به این که ابن‌سینا سرقت و جعل کرده سخن گفته‌اند. اما من بر این باورم وقتی کتاب ابن‌سینا را نخواندید چگونه به او تهمت می‌زنید ابن‌سینا خود می‌گوید گمان مبر که این‌ها را من نوشته‌ام بلکه آنچه بوده را سازماندهی کرده‌ام و این نکته بسیار مهمی است

 

داروهای گیاهی به سه دسته بزرگ تقسیم می‌شوند

کاری که ابن‌سینا درباره گیاهان دارویی کرده است این است که داروهای مفرده در طب قدیم را تقسیم‌بندی می‌کند. این داروها به سه دسته بزرگ تقسیم می‌شوند: گیاهی، حیوانی و معدنی. ابن‌سینا گیاهان دارویی را دقیق تقسیم نمی‌کند اما در تقسیم‌بندی الفبایی مشخص می‌کند که این گیاهی است یا معدنی. تقسیم‌بندی ابن‌سینا در کتاب قانون الفبای ابجدی است و من در آخر کتابم این را با فهرست الفبایی تنظیم کردم تا راحت‌تر بتوان مطلب را پیدا کرد. من فهرست‌های مفصلی در پایان کتاب تنظیم کردم که این دارو را به صورت شربتی بنوشید یا به شکل پماد استفاده کنید زیرا در لابه‌لای عبارت‌ها پخش بوده است و چون کار نخست است دارای ایرادهایی است تا کسانی که قانون را تصحیح می‌کنند نواقص را رفع کنند و هم فهرست‌بندی‌ها را مرتب و منظم کنند.

 

ابن‌سینا در کتاب دوم قبل از این‌که شروع به تشریح داروها کند مقدمه‌ای برای این قسمت تنظیم کرده که بسیار سودمند است زیرا دیدگاه کلی درباره داروها، اقسام آن‌ها و فواید کلی درباره اشتراکات داروها را بحث کرده است. از جمله اینکه می‌گوید برخی از داروهای گیاهی را زمانی که گل‌ها خوب شکفته شدند بردارید، برگ‌های پوسیده که زیر درخت می‌افتد ارزش گیاهی ندارند. ابن‌سینا همین نکته را در باب حیوان هم می‌گوید که باید از حیوان‌های جوان استفاده کنید و خودتان آن را ذبح کنید و سالم نگه دارید. در باب داروی گیاهی مساله سخت‌تر است زیرا بیشتر داروها گیاهی است و باید از گیاهان تازه چیده شده باشد و آن را درست خشک کرد و مهم‌تر از همه نگهداری از آن‌هاست و حداکثر داروهایی که می‌توانند استفاده کنند تا سه سال است. این امور در مغازه‌هایی که داروهای گیاهی می‌فروشند چقدر رعایت می‌شود؟

 

ابن‌سینا می‌گوید من متخصص چیدن داروهای گیاهی نیستم

انبار کردن داروها یکی از مسایل مهم است که باید در انبار کردن و نگهداری آن‌ها بسیار دقت کرد زیرا برخی داروها در کنار بعضی داروهای گیاهی نباید قرار بگیرد و ابن‌سینا در نحوه نگهداری و انبار کردن داروها بسیار تاکید دارد. متاسفانه داروهای گیاهی که در کشور ما فروش می‌رود چنین دسته‌بندی ندارند و نکات بهداشتی در حفظ گیاهان رعایت نمی‌شود. مغازه‌های داروهای گیاهی در کشور بسیار زیاد است و ما متولی درستی در این زمینه نداریم شاید وزارت بهداشت یک بخش برای طب سنتی در سال‌های اخیر ایجاد کرده است اما چقدر به این مسایل رسیدگی می‌شود بسیار مهم است.

 

کار مهمی که ابن‌سینا درباره داروها کرد این است که آن‌ها را ساماندهی کرد و خودش قبول کرد که من متخصص چیدن داروهای گیاهی نیستم اما نظم دهی کار ابن‌سینا ستودنی است که هنوز این نظم پایدار است. از کتاب‌هایی که بعد از ابن‌سینا نوشته شده هنوز کتاب قانون ارجحیت دارد. ابن‌سینا می‌گوید مجموعه داروهای گیاهی که بررسی می‌کنم ۱۶ فایده عمده دارد، برخی بیشتر و برخی کمتر و این ۱۶ مورد را درباره هر گیاهی رعایت کرده است.

 

۱۶ فایده عمده‌ ابن‌سینا درباره گیاهان دارویی

اول اینکه ماهیت این دارو چیست و سپس چیستی آن را بیان می‌کند، سپس اختیار دارید که کدام داروها را انتخاب کنید این‌که رنگش چطور باشد چه طعمی داشته باشد. آنگاه طبیعت دارو را که سرد و گرم و یا خشک است و خواص دارو که محلل است و توضیحات مختصری در این زمینه ارائه می‌دهد. مساله آرایش زینت برای ابن‌سینا بسیار اهمیت دارد و در فصل مفصلی در این باره صحبت می‌کند که با این دارو می‌توان لک و پیس را از بین ببرد یا دارویی که بتواند موها را رشد بدهد، آنچه مربوط به آرایش است مساله مستقلی را در کتاب قانون تشکیل می‌دهد. مساله بعدی زخم‌هاست که این دارو چه تاثیراتی می‌تواند داشته باشد و حتی برای چه زخم‌هایی بد است و ضرر می‌رساند. برخی از داروها برای مفاصل بدن انسان  است و فوایدش را در این باره  می‌گوید.

 

ابن‌سینا برخی از گیاهان را مطرح می‌کند که اگر از آن نوشیدنی درست شود چه فایده‌ای برای بدن انسان دارد. اعضا الراس مساله دیگر است که ابن‌سینا فواید آن را می‌گوید که برای سر درد چه داروی گیاهی آرام بخش است و آیا برای دندان‌ها مضر است یا فایده دارد؟ برای چشم چقدر اهمیت دارد آیا این دارو منفعت دارد. برای اعضای نفس و سینه چه دارویی خوب است. برای اعضای بدن که مربوط به غذا هستند مثل معده این دارو چه ارزشی دارد. آیا مفید هستند؟ بیماری‌های اعضای نفض چه بیماری‌هایی را از بدن دور و دفع می‌کند. طبع‌ انسان چگونه است و داروهای گیاهی برای طبع چه تاثیری دارد. یکی از خواصی که ابن‌سینا مطرح می‌کند سموم است که اگر بدن مسموم شد این دارو برای سم چه تاثیری دارد و چگونه سم‌زدایی می‌کند. ابن‌سینا این مساله را نیز مطرح می‌کند که اگر این دارو نبود مشابه آن چیست و چه گیاهی را می‌توان به جای آن استفاده کرد. ابدال یعنی جانشین دارو که اگر داروی گیاهی در دسترس نبود پزشک می‌تواند از چه داروهایی استفاده کند.

 

چرا برخی اطبا به ابن‌سینا تهمت جعل زده‌اند؟

این ۱۶ دسته‌ای که ابن‌سینا مطرح کرده هیچ طبیبی بعد از او این کار را نکرده است. این شکل تنظیم را فقط ابن‌سینا بر اساس الفبای ابجدی انجام داده است و بقیه کتاب‌ها که در باب داروهای گیاهی نوشته شده چنین نظمی ندارد. این مساله مقدماتی است که ابن‌سینا در این باره بحث کرده که گیاهان باید چگونه تنظیم شوند و چه ارزش‌هایی دارند و چگونه باید با این گیاهان برخورد کنیم. مزاج را که در کتاب اول طرح کرده در این جلد کتاب دوباره مطرح کرده است. برخی اطبا به ابن‌سینا حمله می‌کنند و تصورشان این است که گیاهان دارویی را جعل کرده است و برای ما گران است که این تهمت‌ها به ابن‌سینا زده شود.

 

ابن‌سینا می‌گوید: «تو گمان مبر ما خیلی به زحمت افتادیم برای شمارش همه این داروها بلکه ما وارد کردیم در این کتاب در باب داروهای گیاهی مفرده که ذکر کردیم و منافع و احکام را آوردیم و سپس تصریح می‌کند که من خودم این‌ها را جمع‌آوری نکردم.» بعضی از بزرگان مثل ذخیره خوارزمشاهی در آثارش این کار را کرده است و می‌گوید من درباره گیاهان دارویی مفرده چیزی نمی‌گویم زیرا در جوانی داروهای گیاهی را جمع‌آوری نکردم و در پیری هم دیگر توانش را نداشتم.

 

کتاب‌های دارویی مشکلات بسیاری داشته‌اند هم در تعداد داروها اختلاف وجود دارد و هم در نام آن‌ها و هم در تلفظ و... در الحاوی و در مخزن‌الادویه عقیلی که در دوره قاجاریه نوشته شده تلفظ برخی از داروها با هم متفاوت است. از کتاب‌های مهمی که قبل از ابن‌سینا می‌توان مطرح کرد جالینوس است که ابن‌سینا نیز آن را مطرح می‌کند و در دوره اسلامی نیز از الحاوی زکریا رازی استفاده می‌کند اما از آن نام نمی‌برد اما کاملا مشخص است که از این اثر هم استفاده کرده است. بعد از ابن‌سینا نیز بسیاری از اندیشمندان از منابع ابن‌سینا استفاده کرده‌اند زیرا بسیار بانظم‌تر گیاهان دارویی را تنظیم کرده است.

 

مولف کتاب منهاج‌البیان، ابن جزله است و به نظر می‌رسد که این مساله سیاسی است که نامی از ابن‌سینا در آثارش نبرده است زیرا ابن‌سینا ایرانی است و در دستگاه خلافت عباسی نوعی تعصب عربی وجود داشته است. ابن جزله کتاب خوبی نوشته و نسخه‌های خطی نیز در ایران موجود بوده است اما ما نامی از ابن‌سینا نمی‌بینیم. این‌ها فضای فرهنگی سیاسی است. عبداللطیف بغدادی از جمله علمایی است که می‌گوید به دستور پدرم همه کتاب شفا را حفظ کردم و بعدها در منابعش جز فحش و ناسزا به ابن‌سینا چیز دیگری نمی‌توان پیدا کرد. بغدادی به فخر رازی نیز فحش‌های رکیکی می‌دهد و اما در آخر کتاب به درگاه خداوند توبه می‌کند که چرا بی ادبی کرده است. شاید ۶۰ بار به ابن‌سینا و فخر رازی اهانت‌های بدی می‌کند.

 

در ایران در باب داروهای گیاهی وضعیت خوبی نداریم

در کتاب‌ قانون و در تعداد داروها نیز نسخه‌های خطی مختلفی وجود دارد و من در کتابی که به تازگی منتشر شده ۸۰۰ دارو را مطرح کرده‌ام. ابن‌سینا پیش از این‌که بحث‌ داروهای گیاهی را شروع کند سعی می‌کند مقدمه مفصلی درباره داروهای گیاهی بیان کند که شست‌وشوی داروهای گیاهی به چه شکل است و این‌که بخواهیم داروهای گیاهی را بسوزانیم تا از خاکستر آن دارو درست کنیم چه راهکاری باید داشته باشیم. بعضی از داروها را می‌سابند و این‌که این سابیدن باید چه شرایطی داشته باشد. ابن‌سینا فوایدی را که در باب گیاهان دارویی وجود دارد در مقدمه کتاب مطرح کرده است. اینکه آیا این گیاهان دارویی پادزهر هستند و می‌تواند سم‌ها را از بین ببرد، این‌که این دارو مخدر است و چه فایده‌هایی را از آن می‌بریم نیز مساله مهمی است که ابن‌سینا این مشخصات را برای ما بیان می‌کند.

 

رنگ‌های گیاهان دارویی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد هم برای تشخیص داروها و هم طعم داروها که پیش از شروع به توضیح داروها درباره آن بحث کرده است. درباره طعم‌های ساده و طعم‌های مرکب نیز توضیح می‌دهد که برخی تندی و تلخی و... را با هم دارد. چگونه دارو مورد استفاده مریض قرار می‌گیرد برخی به شکل ضماد، برخی به شکل خوردن و شربت و بعضی را باید دود کنیم و از دودش استفاده کنیم. این‌ها را از لابه‌لای نکته‌های ابن‌سینا خارج کرده‌ و فهرستی را تنظیم کرده‌ام که هر کدام از این داروها باید به چه شکل استفاده شود.

 

در ایران در باب داروهای گیاهی وضعیت خوبی نداریم چه در چیدن که ابن‌سینا بر آن مقید است رعایت نمی‌شود و رسیده و نارسیده و گندیده در کنار هم چیده می‌شود و انبارداری آن واقعا فاجعه است و هیچ نظمی برای چیدن آن وجود ندارد. مدت نگهداری گیاهان دارویی چقدر است و هیچ رسیدگی در این باره وجود ندارد. وقتی سال‌ها در انبار بماند فاسد می‌شود. ما اکنون که طب سنتی را در کشور رایج کردیم و در دانشکده‌های طب سنتی نیز این رشته راه‌اندازی شده است باید بدانیم مبنای علمی آن‌ها کجاست؟ چند کتاب علمی طبی تحقیق و پژوهش علمی شده و به دانشجو آموزش داده شده است.

 

رکن اصلی کتاب داروهای گیاهی قانون است

با کتاب قانون کسی کاری ندارد در صورتی که رکن اصلی کتاب داروهای گیاهی همان قانون است و در تمام این سال‌ها که طب سنتی در ایران بازار داشته است منابع از کتاب‌های کوچک موخری است که در دوره ناصرالدین نوشته شده است. وقتی مصححان زبان عربی نمی‌دانند و ترجمه‌های قانون هم دارای مشکل زیادی است. غیر از عبدالرحمن شرفکندی که نسخه خوبی هم در اختیار نداشته اما زحمت بسیاری در این زمینه کشیده است. این مصحح منبع مطمئنی در اختیار نداشته است و ما اکنون کتاب قانون مرتب و منظمی نداشته‌ایم.

 

کتاب قانون اولین بار در سال ۱۲۹۲ در مصر چاپ شده و دو سال بعد در زمان ناصرالدین شاه چاپ سنگی شده است و بعد از آن دیگر هیچ نسخه‌ای در اختیار نداریم، در حالی که هزاران نسخه از قانون (نسخه‌های خطی) در دنیا وجود دارد. کتاب تحفه‌السعدیه اثر قطب‌الدین شیرازی را تصحیح می‌کردم این شخصیت همکار خواجه نصیرالدین توسی در رصدخانه مراغه بوده است که می‌گوید در مجموع کتاب‌های رصدخانه مراغه به نسخه‌ای از قانون برخوردم که حاشیه‌اش را ابن‌سینا نوشته بود و این حاشیه در هیچ کتاب و سندی دیده نمی‌شود حتی ابن جمیع که در مصر بود ۲۰۰ سال بعد از آن می‌گوید دیدم که این کتاب از نظر زبان عربی مشکلاتی داشت و از مصر به بغداد آمدم که ببینم نسخه‌ای از خط ابن‌سینا وجود دارد اما هیچ جا اثری از ابن‌سینا در قانون نیست. ابن‌سینا در اول کتاب قانون می‌گوید من این‌ها را رنگی نوشتم تا خواننده راحت‌تر بتواند هر آنچه می‌خواهد بیابد اما در هیچ کدام از نسخه‌ها این مساله رعایت نشده و در نسخه‌های موجود از قدیم‌ترین ایام هیچ کدام رنگی نیست و همه کاتب‌ها با مرکب سیاه نوشته‌اند.

 

 

 

 

http://www.buali.ir/buali_content/media/image/2021/09/2786_orig.jpg?t=637667832844593734

روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا

 

 

همدان - بنای آرامگاه بوعلی‌سینا - ساختمان اداری بنیاد بوعلی‌سینا

 ۹۸۸۱۳۸۲۶۳۲۵۰+ -  ۹۸۸۱۳۸۲۷۵۰۶۲+

info@buali.ir

برای دریافت پیامک‌های بهداشتی در زمینه طب سینوی، کلمه طب را به شماره ۳۰۰۰۱۸۱۹ ارسال کنید