جایگاه ایران در تولید و صادرات گیاهان دارویی

جایگاه ایران در تولید و صادرات گیاهان دارویی
ایران با پیشینه دیرینه در استفاده از گیاهان دارویی، تنوع اقلیمی و انحصاری بودن برخی از این گیاهان به دلایل مختلف از جمله کم آبی، اتخاذ سیاست ها و برنامه های غیراصولی، مکانیزه نبودن کاشت، داشت و برداشت و دلالی افراد سودجو، سهم ناچیزی در بین کشورهای صادر کننده دارد.

 

 

 

اگرچه طبیعت ایران روی کمربند خشک و نیمه‌خشک زمین واقع شده اما این طبیعت از قابلیت‌ های بسیار فراوانی برخوردار است. تاکنون ۸ هزار و ۴۲۵ گونه گیاهی در منابع طبیعی ایران شناسایی شده که طبق بررسی علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، ۲ هزار و ۳۰۰ گونه از این گیاهان دارای خواص دارویی است ولی هنوز از این ظرفیت، بهره کافی برده نشده و در اغلب موارد به خام فروشی یا فرآوری سنتی (عرق گیری) بسنده شده است.

 

امروزه به رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است.

 

براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که اکنون در حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در سال است، در سال ۲۰۵۰ میلادی به رقم ۵ تریلیون دلار خواهد رسید.

 

کشور ایران با داشتن ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهان و دارا بودن تنوع گیاهی بیشتر از قاره اروپا، هم اکنون فقط ۶۰۰ میلیون دلار از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است که از این مقدار هم بخش عمده‌ای مربوط به صادرات زعفران به میزان حدود ۴۵۰ میلیون دلار است.

 

هرچند کارشناسان این حوزه معتقد هستند گیاهان دارویی ظرفیت جایگزینی نفت را دارند، اما به دلیل آماده نبودن بسترهای مناسب اغلب صادرات گیاهان دارویی ما از عرصه های طبیعی به صورت خام و فله ای صورت می گیرد که این کار علاوه بر تخریب طبیعت و از بین بردن ذخایر ژنتیکی، ارزش افزوده چندانی هم ندارد.

 

از طرف دیگر بخشی از گیاهان دارویی صادراتی ما پس از فرآوری در بسته بندی های مناسب و با قیمت های بسیار بالاتر وارد کشور شده و برخی از ایرانی ها از این محصولات وارداتی استفاده می کنند.

 

کارشناسان می گویند: ظرفیت مغفول مانده تولید و صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن در ایران قابل احیا و توسعه است و می‌تواند در افزایش تولید ناخالص داخلی و ملی، ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش صادرات اثربخش باشد. البته صنعت گیاهان دارویی در حوزه‌های تولید، فرآوری و بسته‌بندی و بازاریابی نیازمند سرمایه‌گذاری است که هر یک با چالش‌های خاص خود مواجه هستند.

 

آمار سازمان‌ بهداشت جهانی گویای این است که بیش از ۷۵ درصد مردم کشورهای در حال توسعه نیازهای اولیه بهداشتی و درمانی خود را با استفاده از گیاهان دارویی و مواد طبیعی مرتفع می‌کنند و در سال‌های اخیر استفاده از داروهای گیاهی و سنتی در کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته هم به شکل چشمگیری افزایش یافته است، ازاین‌رو با نگاه آینده‌پژوهی و برنامه‌ریزی برای استفاده از فرصت‌های اقتصادی و تولیدی آتی و بازار روبه توسعه گیاهان دارویی، توسعه صنایع فرآوری گیاهان دارویی باید مورد توجه خاص قرار گیرد.

 

بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیرکشت گیاهان دارویی ۱۵۶ هزار و ۳۳۹ هکتار و مجموع تولید آنها ۱۷۳ هزار و ۶۰۵ تن بوده است. در این زمینه تخمین زده می‌شود، حدود ۳۵۰۰ تن از محصولات جنگلی و مرتعی در زمره گیاهان دارویی قرار داشته و به شکل وحشی و خودرو سالانه در ایران تولید می‌شود.

 

ناگفته نماند حجم تجارت گیاهان دارویی در جهان در سال ۱۹۹۶ حدود ۶۰ میلیارد دلار بوده که در سال ۲۰۱۰ به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده و بانک جهانی پیش‌بینی کرده که این رقم در سال ۲۰۵۰ به ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

 

کشورهای چین، هند، آمریکا و آلمان بازیگران اصلی تولید و تجارت گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن در جهان هستند. این کشورها نه‌تنها در تولید گیاهان دارویی بلکه در صادرات و هم‌زمان در واردات آن جزو کشورهای نخست جهان هستند.

 

در این زمینه معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع با اشاره به اینکه صادرات خام و فله ای گیاهان دارویی یک تهدید بسیار جدی است، می گوید: اغلب این محصولات از طبیعت برداشت شده و بدون استانداردهای لازم به خارج از کشور صادر می شود.

 

دکتر فاطمه سفیدکن می افزاید: در سال های اخیر خشکسالی، افزایش دما و دخل و تصرف غیراصولی در طبیعت از عوامل مهم کاهش تنوع ژنتیکی ما در طبیعت هستند که به همه این عوامل برداشت بی رویه گیاهان برای صادرات خام و فله ای هم اضافه شده و روند کاهش تنوع ژنتیکی را سرعت بخشیده است.

 

وی ادامه می دهد: صادرات خام و فله ای گیاهان دارویی به منزله فروش منابع و ذخایر ژنتیکی ما به ارزان ترین قیمت ممکن است که علاوه بر ایجاد مشکلات، نفع چندانی هم عاید کشور نمی کند.

 

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع بیان می دارد: باریجه و آنغوزه از مهمترین اقلام صادراتی ما در حوزه گیاهان دارویی است که همچنان برداشت آنها از طبیعت انجام و صادرات ما هم به صورت خام صورت می گیرد.

 

وی ادامه داد: تلاش هایی برای کنترل و نظارت بر روی صادرات برخی از گیاهان دارویی انجام شده و به طور مثال سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، دستورالعمل هایی صادر کرده که برداشت و صادرات برخی از گیاهان دارویی غیرمجاز اعلام شده است.

 

نامبرده بیان داشت: اما این دستگاه آنطور که باید و شاید، سازوکار نظارت بر این موضوع را ندارد. یعنی اگر کسی گیاهان دارویی را از مبادی رسمی بخواهد صادر کند، می توان جلوی آن را گرفت یا از آن مجموعه، مدارکی بخواهند که مشخص شود گیاهان از عرصه برداشت نشده است.

 

وی افزود: اگر صادرات به صورت غیر قانونی انجام گیرد یا محصولات به عطاری ها یا به صنایع داخلی فروخته شود، هیچ کنترلی نمی توان بر روی برداشت بی رویه و صادرات خام انجام داد.

 

سفیدکن اضافه می کند: اگر برداشت ها به صورت کنترل شده رخ دهد، به طور مثال از میوه یک گیاهی برداشت شود یا در حدی برداشت صورت گیرد که گیاه زادآوری طبیعی را از دست ندهد، مشکلی نخواهد بود، اما افراد با کدام علم و آموزش اقدام به برداشت گیاهان دارویی می کنند و کدام نظارت بر روی آنان وجود دارد؟

 

وی ادامه می دهد: آیا فقط با گفتن این موضوع که از برداشت بی رویه باید جلوگیری کرد، مشکل برطرف خواهد شد. فرهنگ سازی و آموزش لازم متضمن رعایت برداشت اصولی از طبیعت است که باید در این زمینه اقدام جدب انجام گیرد.

 

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع می افزاید: با وجود دلالان، سودجویان و همچنین مردم ناآگاه، برداشت بی رویه از طبیعت همچنان وجود خواهد داشت که با اجرای اقدامات جدی تر این روند باید تغییر پیدا کند.

رئیس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران مهمترین مشکل صادرات گیاهان دارویی ما را فرآوری نشدن گیاهان اعلام کرد و گفت: در صورت ایجاد فرآوری، علاوه بر افزایش ارزش افزود، شاهد اشتغال بیشتر هموطنان خواهیم بود.

 

دکتر محمدباقر رضایی تنوع تولیدات و افزایش درآمدهای ارزی را از دیگر مزایایی صادرات فرآوری شده گیاهان دارویی اعلام کرده و می گوید: در این شرایط سرمایه گذاران هم رغبت بیشتری برای حضور در این بازار را خواهند داشت.

 

وی با تاکید بر اینکه برطرف شدن مشکلات تولید و صادرات گیاهان دارویی نیاز به عزم ملی داشته و فقط با یک وزارتخانه نمی تواند این مشکلات را برطرف کند، اضافه می کند: برای توسعه کار و استفاده بهینه از این سرمایه ملی باید از ظرفیت مراکز دانشگاهی، علمی و تحقیقاتی به نحوه مطلوب بهره برد تا علاوه بر رشد و شکوفایی فعالیت های این حوزه، شاهد حضوری قوی در بازارهای بین المللی و کسب سهم مناسب از این بازار باشیم.

 

رئیس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران اظهار می دارد: کشور ما دارای تنوع فراوان گیاهان دارویی است و با فرآوری برخی از آنها می توان درآمدهای صادراتی را به نحو چشمگیری افزایش داد.

 

وی ادامه می دهد: فرآوری از اجرای مختلف گیاهان داروی می تواند صورت گیرد که در حال حاضر فقط این فرآوری به صورت ساده و سنتی در حد گرفتن عرقیات گیاهان است.

 

رضایی اظهار می دارد: در حال حاضر اغلب صادرات گیاهان دارویی از عرصه های طبیعی برداشت می شود که این موضوع می تواند مشکلاتی را به بار آورد.

 

وی ادامه می دهد: تا چند سال اخیر گیاهان دارویی فقط از عرصه های طبیعی برداشت می شد و به همین دلیل ارگانیک بوده و کشورهای خارجی هم خواهان این محصولات بوده اند اما در سال های اخیر مقداری تولید زراعی در این زمینه انجام شده که از کیفیت محصولات کاسته شده و طرف های خارجی خواهان گیاهان ارگانیک هستند.

 

رئیس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران بیان می دارد: باقیمانده سموم در گیاهان دارویی تولید زراعی شده بیش از حد طبیعی است و به همین دلیل بیشتر از گیاهان دارویی عرصه های طبیعی در صادرات استفاده می شود.

 

وی بر لزوم کاشت، داشت و برداشت مکانیزه گیاهان دارویی تاکید کرد و گفت: این کارها باید به صورت مکانیزه انجام شود. با این اقدامات محصول اقتصادی می شود و وقتی محصول اقتصادی باشد کشاورزان با رغبت بیشتری اقدام به تولید گیاهان دارویی می کنند.

 

رضایی به درگیر بودن کشورهای صادرکننده عمده گیاهان دارویی مانند یمن و مصر اشاره کرده و اضافه می کند: در حال حاضر بهترین فرصت است تا بتوانیم سهم بیشتری از بازار بین المللی گیاهان دارویی را بدست آوریم.

 

وی ادامه می دهد: برای کسب سهم بیشتر بازار جهانی، دولت، مراکز تحقیقاتی و بخش خصوصی باید کنار هم باشند تا با مساعدت و همکاری هم این کار بزرگ را به سرانجام برسد.

 

در همین زمینه مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی هم اظهار می دارد: ایران سهم پایینی از بازار جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده که با برنامه ریزی های مناسب این روند باید تغییر پیدا کند.

 

حسین زینلی ادامه می دهد: سالانه ۴۵۰ میلیون دلار ارزش صادرات گیاهان دارویی است. حدود ۷۰ درصد این مبلغ به صادرات زعفران اختصاص دارد و شیرین بیان، موسیر، گشنیز و انواع زیره ها در رده های بعدی قرار دارند.

 

وی با اشاره به اینکه بیشتر گیاهان ارگانیک ما به کشور آلمان صادر می شود، می گوید: این محصولات بیشتر به کشورهایی مانند امارات، هنگ کنگ، چین و آلمان صادر می شود.

 

مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی ادامه می دهد: تراز تجاری ما در حوزه گیاهان دارویی مثبت است. ما در صدد هستیم با کاهش واردات و افزایش صادرات گیاهان دارویی تراز مثبت تجاری کشور را افزایش دهیم.

 

وی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت به دلیل خشکسالی کاهش یافته است، اظهار می دارد: به شدت در صدد گسترش سطح زیر کشت گیاهان دارویی هستیم.

 

زینلی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گیاهان داریی تا سال ۱۴۰۴ باید به ۵۰۰ هزار هکتار برسد، می گوید: در حال حاضر حدود ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی کشور به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد.

 

در این میان مهم‌ترین چالش‌ در زمینه صنایع گیاهان دارویی فقدان تقاضای کافی و مؤثر برای تشویق و توجیه سرمایه‌گذاری است. همچنین دومین چالش سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی ناکافی و ناپایدار بودن تولید گیاهان دارویی به‌عنوان نهاده اولیه برای مصرف در صنایع فرآوری است و سومین چالش ،ناکافی بودن همکاری‌ بین‌المللی ایران برای صادرات و سرمایه‌گذاری مشترک و مشکل تحریم‌های بانکی و اقتصادی.

 

همچنین تولید خرد و کوچک مقیاس کشت زراعی گیاهان دارویی و در برخی موارد تکیه صرف بر ذخایر طبیعی آنها و پایین بودن کیفیت ماده مؤثره برخی از آنها و بالا بودن هزینه تولید و قیمت تمام‌شده گیاهان دارویی در ایران از دیگر معضلات و موانع سرمایه‌گذاری در زمینه صنایع گیاهان دارویی هستند.

 

ناگفته نماند: مستندسازی علمی و دقیق استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن و استانداردسازی ویژگی‌های شیمیایی و فرآیند تولیدی گیاهان دارویی و فرآورده‌ها و داروهای گیاهی برای توسعه تولید و حضور رقابت‌پذیر در بازارهای داخلی و خارجی این محصولات اقدامی ضروری است که تاکنون توجه لازم به آن نشده است؛ از این رو ایجاد فرآیند تضمین‌کننده سلامت و پایداری تولید و عرضه محصولات گیاهان دارویی به بازار باید مورد اهتمام جدی‌تری قرار گیرد.

 

همچنین از آنجایی که هرگونه سرمایه‌گذاری موفق مستلزم و نیازمند عاری‌سازی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن از هر نوع باقیمانده کود شیمیایی و سم و فلزات سنگین و سایر آلودگی‌های فیزیکی و محیطی است، اما در حال حاضر برخی محصولات و مواد اولیه گیاهان دارویی فاقد تضمین‌ لازم در این موارد برای عرضه به صنایع فرآوری هستند.در این میان عرضه گیاهان دارویی و داروهای گیاهی غیرترکیبی با مقدار ماده مؤثره بالا باید مورد تأکید و اهتمام قرار گیرد.

 

در عین حال باید برای استانداردسازی، ترویج مصرف استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی و فراهم آوردن زمینه‌های قانونی آن و تجویز استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی توسط پزشکان برنامه‌ریزی عملیاتی صورت گیرد.

 

در همین خصوص باید پرهیز از پراکندگی در سرمایه‌گذاری بر روی تمامی صنایع گیاهان دارویی و اولویت دادن به سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی که بیشترین بازار و ارزش افزوده و زمینه توسعه و ارتقای تولید را دارند و توجه خاص به سرمایه‌گذاری بر روی پرتقاضاترین گیاهان دارویی ایران که در حال حاضر شامل زعفران، شیرین‌بیان، زیره، آنغوزه، باریجه، گشنیز، آویشن، مرزه و گل‌محمدی است،مورد عنایت قرار گیرد.

 

همچنین ضمن تاکید بر حمایت از ایجاد واحدهای فرآوری پیشرفته جدید و توسعه قطب‌های تولید داروهای گیاهی در کشور، کمک به توسعه آزمایشگاه‌های استاندارد برای کنترل کیفی (کیفیت مواد مؤثره، آلودگی‌ها، باقیمانده سموم)، مکانیزه کردن مزارع گیاهان دارویی در مراحل کشت، داشت و برداشت باید توسعه کشت زراعی گونه‌های بومی منحصربه‌فرد داخلی و توسعه کشت گیاهان دارویی بر تقاضای غیربومی قابل کشت در ایران مورد تاکید قرار گیرد.

 

در تهیه این مطلب از گزارش های ایرنا و سایت اقتصاد آنلاین استفاده شده است.

 

 

۲۱ مهر ۱۳۹۷ ۱۳:۵۵
روزنامه اطلاعات؛ شنبه ۲۱ مهرماه ۱۳۹۷؛ روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا |
تعداد بازدید : ۴,۸۰۰
کد خبر : ۶۸۳

ارسال نظر


برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم اینجا کلیک کنید.

همدان - بنای آرامگاه بوعلی‌سینا - ساختمان اداری بنیاد بوعلی‌سینا

 ۹۸۸۱۳۸۲۶۳۲۵۰+ -  ۹۸۸۱۳۸۲۷۵۰۶۲+

info@buali.ir

برای دریافت پیامک‌های بهداشتی در زمینه طب سینوی، کلمه طب را به شماره ۳۰۰۰۱۸۱۹ ارسال کنید