دوره آموزشی «فن خطابه» شفا با تدریس دکتر نجفقلی حبیبی در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از بیستم آبان ماه ۱۴۰۴ آغاز می‌شود.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از بیستم آبان ماه
۱۴۰۴ روزهای سه‌شنبه از ساعت ۱۴ تا ۱۵:۳۰ دوره فن خطابه از کتاب منطق شفای بوعلی سینا
را به صورت رایگان در محل انجمن برگزار می‌کند.
فنّ خطابه در کتاب شفا یکی از بخش‌های کلیدی و
کمتر شناخته‌شدهٔ منطق ابن‌سینا است، و نقش مهمی در فهم نگاه او به زبان، اقناع، و
نسبت عقل و تخیّل دارد.
جایگاه
فنّ خطابه در شفا
ابن‌سینا در بخش منطق الشفاء، منطق را به نه فن
تقسیم می‌کند:
۱. ایساغوجی (مدخل) ۲. مقولات ۳. تعبیر (عبارت)
۴. قیاس ۵. برهان ۶. جدل ۷. مغالطه ۸.
خطابه ۹. شعر
یعنی فن خطابه (الخطابة)، هشتمین بخش از منطق
است و بعد از فن مغالطه و پیش از فن شعر می‌آید.
ابن‌سینا آن را بر اساس سنت ارسطویی (کتاب ریطوریقا،
Rhetorica ارسطو) بنا می‌کند، ولی تفسیر و بسطی فلسفی‌تر ارائه می‌دهد.
تعریف
خطابه نزد ابن‌سینا
ابن‌سینا خطابه را چنین تعریف می‌کند:
«الخطابة هی القوّة التی یُتوسّل بها إلى
تَصوّرِ الأمور أو التصدیق بها على سبیل الإقناع.»
(الشفاء، المنطق، فن الخطابة، ص ۲۸۰، چاپ مصر،
المطبعة الأمیریة، ۱۹۵۲)
یعنی:
خطابه نیرویی است که به وسیلهٔ آن انسان می‌تواند
ذهن دیگران را به‌گونه‌ای اقناع کند که یا چیزی را تصور کنند یا بدان تصدیق نمایند،
نه از راه برهان بلکه از راه اقناع.
تفاوت خطابه
با برهان و جدل
ابن‌سینا می‌گوید:
برهان برای اقناع عقلا و اهل علم است (یقین‌آور).
جدل برای گفت‌وگو با اهل نظر است (ظنّی و
استدلالی).
خطابه برای عموم مردم است (اقناعی و تخیّلی).
•او تصریح می‌کند که خطیب باید با استفاده از
تمثیل‌ها، مثال‌های محسوس، و عواطف، شنونده را قانع کند، نه لزوماً برهانی قاطع
ارائه دهد.
«الخطابةُ إقناعٌ للجمهور بما یُشبِهُ البرهانَ
ولا یبلُغه.»
(همان، ص ۲۸۳)
عناصر اصلی
خطابه در منطق شفا
ابن‌سینا، مانند ارسطو، سه عنصر اصلی برای خطابه
برمی‌شمارد:
۱. الخَطیب (گوینده): باید واجد فضیلت اخلاقی،
حسن تعبیر و آشنایی با نفوس مردم باشد.
۲. المخاطَب (شنونده): غالباً از عموم مردم است
و اقناعش با تخیل، نه تعقل، انجام می‌شود.
۳. القول (گفتار): ابزار انتقال اقناع است، با
ساختارهای بلاغی و تمثیلی.
او سپس خطابه را به سه نوع اصلی تقسیم می‌کند:
الخطابة المشاوریة (مشورتی): برای دعوت به کارهای
مفید یا نهی از زیان‌بار.
الخطابة القضائیة (قضایی): برای دفاع یا اتهام
در مقام داوری.
الخطابة التثنینیة (تمجیدی یا ذمّی): برای ستایش
یا نکوهش اشخاص و اعمال.
(الشفاء، المنطق، فن الخطابة، ص ۲۸۸–۲۹۱)
